कहिलेकाहीँ आश्चर्यचकित हुनुहुन्छ कि कसरी केहि कम्पनीहरूले यो सबै सँगै देखिन्छन् जबकि अरूले आफ्नो पाङ्ग्राहरू अराजकतामा घुमाउँछन्? रहस्य प्रायः तिनीहरूको संगठनात्मक संरचनामा हुन्छ।
जसरी वास्तुकारले भवनको खाका डिजाइन गर्छ, त्यसरी नै कम्पनीको नेतृत्वले आफ्नो व्यवसायको लागि उत्तम ढाँचा निर्माण गर्नुपर्छ।
तर स्थिर उभिएका भवनहरू भन्दा फरक, कम्पनीहरू जीवित छन्, सास फेर्ने जीवहरू जुन समयसँगै अनुकूल हुनुपर्दछ।
आज हामी उच्च प्रदर्शन गर्ने संस्थाहरूको संरचनात्मक जादू प्रकट गर्नका लागि पर्दा पछाडि हेर्नेछौं जसले तिनीहरूलाई टिक बनाउँछ।
सँगै हामी फरक अन्वेषण गर्नेछौं संगठनात्मक संरचना को प्रकार तपाईका लागि कुन उपयुक्त छ भनेर हेर्नको लागि।
परिचय
| सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने संगठनात्मक संरचना कुन हो? | श्रेणीगत संरचना |
| संगठनात्मक संरचनाको सबैभन्दा चुनौतीपूर्ण प्रकार के हो? | म्याट्रिक्स संरचना |
| तपाईको फर्मको वातावरण स्थिर छ भने तपाईले कस्तो प्रकारको संरचना रोज्नुहुन्छ? | कार्यात्मक संरचना |
विषयसूची
AhaSlides को साथ थप सुझावहरू
भेलाहरूमा थप रमाइलो खोज्दै हुनुहुन्छ?
AhaSlides मा रमाइलो क्विजद्वारा आफ्नो टोलीका सदस्यहरू जम्मा गर्नुहोस्। AhaSlides टेम्प्लेट लाइब्रेरीबाट नि: शुल्क क्विज लिन साइन अप गर्नुहोस्!
🚀 नि:शुल्क क्विज लिनुहोस्☁️
संगठनात्मक संरचना भनेको के हो?
संगठनात्मक संरचनाले कार्य र रिपोर्टिङ सम्बन्धहरूको औपचारिक प्रणालीलाई जनाउँछ जसले संगठनात्मक लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न कर्मचारीहरूलाई सँगै काम गर्न नियन्त्रण, समन्वय र उत्प्रेरित गर्दछ। द प्रमुख तत्वहरू संगठनात्मक संरचना परिभाषित गर्ने समावेश:
- श्रम विभाजन - कार्य गतिविधिहरूलाई विशेष काम वा कार्यहरूमा विभाजन गर्नु। यसमा विशेषज्ञता र विभागीयकरण समावेश छ।
- विभागीयकरण - कार्यहरूलाई तिनीहरूको साझा कार्य (जस्तै मार्केटिङ विभाग) वा ग्राहक/लक्ष्य समूह (जस्तै व्यवसाय विकास विभाग) को आधारमा विभागहरूमा समूहबद्ध गर्नुहोस्।
- चेन अफ कमाण्ड - कसले कसलाई रिपोर्ट गर्छ र संगठनमा पदानुक्रमलाई प्रतिबिम्बित गर्ने अधिकारको रेखाहरू। यसले व्यवस्थापनको पदानुक्रम र स्तरहरू देखाउँछ।
- नियन्त्रणको अवधि - प्रबन्धकले प्रभावकारी रूपमा निरीक्षण गर्न सक्ने प्रत्यक्ष अधीनस्थहरूको संख्या। फराकिलो अवधि भनेको व्यवस्थापनको कम तह हो।
- केन्द्रीकरण बनाम विकेन्द्रीकरण - संगठन भित्र निर्णय गर्ने अधिकार कहाँ छ भनेर बुझाउँछ। केन्द्रीकृत संरचनाहरूमा शक्ति शीर्षमा केन्द्रित हुन्छ, जबकि विकेन्द्रीकृत संरचनाहरूले अधिकार वितरण गर्दछ।
- औपचारिकीकरण - नियम, प्रक्रिया, निर्देशन, र संचार लेखिएको हदसम्म। उच्च औपचारिकता भनेको थप नियम र मापदण्ड हो।
संगठनात्मक संरचनाले यी सबै तत्वहरूलाई कसरी प्रदर्शनलाई अनुकूलन गर्न र कम्पनीको लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न एकसाथ राखिन्छ भनेर निर्धारण गर्दछ। सही प्रकारको संगठनात्मक संरचना आकार, रणनीति, उद्योग, र जस्ता कारकहरूमा निर्भर गर्दछ नेतृत्व शैली.
संगठनात्मक संरचना को प्रकार
संगठनात्मक संरचनाहरु के प्रकार छन्?
व्यापार संसारमा सामान्यतया 7 प्रकारका संगठनात्मक संरचनाहरू छन्। यी विभिन्न संगठनात्मक संरचनाहरू मध्ये, केही संरचनाहरूले शीर्षमा शक्ति केन्द्रित गर्दछ, जबकि अरूले यसलाई सम्पूर्ण श्रेणीहरूमा वितरण गर्छन्। केही सेटअपहरूले लचिलोपनलाई प्राथमिकता दिन्छन्, जबकि अरूले नियन्त्रणलाई अनुकूलन गर्छन्। व्यापारमा संगठनात्मक संरचना प्रकारहरू के हो अन्वेषण गरौं:
#1। टोलीमा आधारित संगठनात्मक संरचना
A टोलीमा आधारित संगठनात्मक संरचना एक हो जहाँ काम मुख्य रूपमा व्यक्तिगत काम भूमिका वा परम्परागत विभागहरूको सट्टा टोली वरिपरि संगठित छ।
टोलीहरू विभिन्न कार्यात्मक क्षेत्रहरू वा विभागहरूका कर्मचारीहरूलाई एक विशेष परियोजना वा लक्ष्यमा काम गर्न ल्याएर गठन गरिन्छ। तिनीहरू व्यक्तिगत लक्ष्यहरू भन्दा साझा उद्देश्य र परिणामहरूमा केन्द्रित हुन्छन्। सफलता वा असफलता एक सहयोगी प्रयास हो। यो बिग्रन्छ silos.
तिनीहरू स्वयं-व्यवस्थित छन्, यसको अर्थ तिनीहरूसँग उच्च स्तरको स्वायत्तता छ र प्रबन्धकहरूबाट थोरै निरीक्षणको साथ आफ्नै कार्य प्रक्रियाहरू प्रबन्ध गर्न सशक्त छन्। टोलीहरूसँग समयतालिका, असाइनमेन्टहरू, बजेट, प्रक्रियाहरू, र स्रोतहरू जस्ता जिम्मेवारीहरू छन् जुन उच्च-अपहरूबाट स्वीकृति आवश्यक पर्दैन।
त्यहाँ कम ठाडो पदानुक्रम र टोलीहरू बीच अधिक तेर्सो समन्वय र संचार छ। टोलीमा आधारित संगठनात्मक संरचनाहरूले सदस्यहरूलाई अन्तरक्रिया र सहकार्य गर्न धेरै अवसरहरू छन् ताकि तिनीहरूले आफ्नो टोली कार्य कौशल बढाउन सक्छन्।
परियोजनाहरू र प्राथमिकताहरू परिवर्तन हुँदा टोली सदस्यताहरू परिवर्तन हुन सक्छ। कर्मचारीहरू एकै समयमा धेरै टोलीहरूको भाग हुन सक्छन्।
#२। नेटवर्क संरचना
A नेटवर्क संरचना संगठनात्मक डिजाइनमा एक मोडेललाई जनाउँछ जुन लचिलो, परियोजनामा आधारित टोलीहरूमा आधारित छ न कि निश्चित विभागहरू वा काम भूमिकाहरू।
टोलीहरू परियोजना-द्वारा-प्रोजेक्ट आधारमा विभिन्न सीपहरू र भूमिकाहरूलाई आवश्यकता अनुसार ल्याएर गठन गरिन्छ। परियोजनाहरू समाप्त भएपछि टोलीहरू विघटन हुन्छन्।
त्यहाँ कुनै कडा प्रबन्धकहरू छैनन्, बरु धेरै टोली नेताहरूले जिम्मेवारीहरू साझा गर्छन्। अख्तियारहरू भूमिका र विशेषज्ञताको डोमेनको आधारमा वितरण गरिन्छ।
सूचना शीर्ष-डाउन पदानुक्रमको सट्टा अन्तरसम्बन्धित टोलीहरू मार्फत प्रवाहित हुन्छ।
जागिर भूमिकाहरू गतिशील हुन्छन् र निश्चित जागिर शीर्षकहरूको सट्टा सीप/ज्ञान योगदानहरूमा आधारित हुन्छन्।
संगठनात्मक डिजाइन लचिलो रूपमा विकसित रणनीति र परियोजनाहरु को आधार मा कठोर भूमिकाहरु द्वारा बाधा बिना परिवर्तन गर्न सकिन्छ। व्यक्तिगत योगदानहरू व्यक्तिगत कार्यसम्पादन मेट्रिक्सको सट्टा सहयोगी सफलताको आधारमा मूल्याङ्कन गरिन्छ।
#३। श्रेणीबद्ध संरचना
आधारभूत संगठनात्मक संरचना मध्ये एक भएकोले, क पदानुक्रमित संगठनात्मक संरचना एक परम्परागत शीर्ष-डाउन संरचना हो जहाँ अख्तियार शीर्ष-स्तरको व्यवस्थापनबाट तलको मध्य र तल्लो व्यवस्थापनको विभिन्न स्तरहरू मार्फत फ्रन्ट-लाइन कर्मचारीहरूमा प्रवाहित हुन्छ।
त्यहाँ सामान्यतया धेरै स्तरका प्रबन्धकहरू र उप-प्रबन्धकहरू वरिष्ठ नेतृत्व र बीचमा हुन्छन् अगाडि लाइन कर्मचारी.
कम स्वायत्तता तल्लो तहमा माथिल्लो तहमा रणनीतिक निर्णयहरू गरिन्छन्।
कामलाई विशेष परिचालन कार्यहरू र सीमित लचिलोपनका साथ विभागहरूमा विभाजन गरिएको छ तर सीढीमा पदोन्नतिको लागि स्पष्ट मार्ग देखाउँदछ।
सञ्चार मुख्यतया व्यवस्थापनका तहहरू मार्फत माथिबाट तलसम्म प्रवाहित हुन्छ।
यो संरचनाले लचिलोपनको आवश्यकता पर्दैन भनी भविष्यवाणी गर्ने वातावरणमा स्थिर, मेकानिकल कार्यहरूको लागि राम्रोसँग काम गर्दछ।
#४। म्याट्रिक्स संगठनात्मक संरचना
एक म्याट्रिक्स सेटअप एकै समयमा दुई मालिकहरू जस्तै हो। तपाईंको विभागमा एक जना प्रबन्धकलाई रिपोर्ट गर्नुको सट्टा, मानिसहरूले उनीहरूको कार्यात्मक नेतृत्व र परियोजना प्रबन्धक दुवैलाई रिपोर्ट गर्छन्।
कम्पनीले विशेष परियोजनाहरूको लागि विभिन्न टोलीका मानिसहरूलाई सँगै तान्छ। त्यसोभए तपाईंसँग ईन्जिनियरहरू, मार्केटरहरू, र बिक्रीकर्ताहरू सबै एकै परियोजना टोलीमा थोरैको लागि काम गरिरहेका हुन सक्छन्।
जब तिनीहरू एक परियोजना टोलीको रूपमा काम गर्दैछन्, ती व्यक्तिहरूसँग अझै पनि तिनीहरूको नियमित विभागमा जिम्मेवारी छ, त्यसैले मार्केटरले मार्केटिङ VP लाई जवाफ दिइरहेको छ तर परियोजना निर्देशकलाई पनि।
यसले केही समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ किनकि तपाईं कार्यहरूमा भ्रमित हुन सक्नुहुन्छ र विभाग प्रबन्धक र परियोजना प्रबन्धक बीचको द्वन्द्व देख्न सक्नुहुन्छ।
यसले कम्पनीहरूलाई परियोजनाहरूको लागि आवश्यक सबै विशेषज्ञहरूलाई सँगै तान्न अनुमति दिन्छ। र मानिसहरूले उनीहरूको विशेष काम र फराकिलो परियोजनाहरूमा अनुभव प्राप्त गर्छन्।
#५। तेर्सो/सपाट संगठनात्मक संरचना
एक तेर्सो वा समतल संगठनात्मक संरचना शीर्ष व्यवस्थापन र अग्रपंक्तिमा काम गर्नेहरू बीचको व्यवस्थापनको धेरै स्तरहरू नभएको ठाउँ हो। यसले ठूलो अग्लो पदानुक्रम हुनुको सट्टा चीजहरूलाई अझ पछाडि फैलाउँछ।
एक समतल संरचनामा, सूचनाहरू कमाण्डको लामो श्रृंखला माथि र तल जानु बिना अधिक स्वतन्त्र रूपमा वरिपरि प्रवाह हुन्छ। विभिन्न टोलीहरू बीच सञ्चार पनि अधिक तरल छ।
शीर्षमा निर्णय लिने काम कम केन्द्रीकृत छ। नेतृत्व टोलीले व्यक्तिगत योगदानकर्ताहरूलाई सशक्त बनाउन र उनीहरूको काममा स्वामित्व दिने प्रयास गर्दछ।
कर्मचारीहरूले धेरै आत्म-व्यवस्थापन गर्न सक्छन् र धेरै संकीर्ण विशेष भूमिकाहरूको सट्टा कर्तव्यहरूको फराकिलो दायरा हुन सक्छ।
कम व्यवस्थापन तहहरूसँग, ओभरहेड लागतहरू कम हुन्छन्। र प्रतिक्रिया समय सामान्यतया सुधार हुन्छ किनकि अनुरोधहरूलाई धेरै स्ट्याम्प अनुमोदनहरू माथि र तल ठूलो चेनको आवश्यकता पर्दैन। यो प्रारम्भिक चरणको स्टार्ट-अप र साना कम्पनीहरूको लागि उपयुक्त छ, जहाँ निर्णयहरू छिटो लिनु आवश्यक छ।
#६। कार्यात्मक संगठनात्मक संरचना
मा कार्यात्मक संगठनात्मक संरचना, एक कम्पनी मा काम विशेषज्ञता वा विशेषता को आधार मा समूहबद्ध हुन्छ। अर्को शब्दमा, यो व्यापार कार्य वरिपरि संगठित छ।
केही सामान्य कार्यात्मक विभागहरू समावेश छन्:
- मार्केटिङ - विज्ञापन, ब्रान्डिङ, अभियान, आदि ह्यान्डल गर्दछ।
- सञ्चालनहरू - उत्पादन, आपूर्ति श्रृंखला, पूर्ति, आदिको निरीक्षण गर्दछ।
- वित्त - लेखा, बजेट, र लगानीको ख्याल राख्छ।
- HR - भर्ती र मान्छे व्यवस्थापन।
- IT - प्राविधिक पूर्वाधार र प्रणालीहरू कायम राख्छ।
यस सेटअपमा, एउटै अनुशासनमा काम गर्ने मानिसहरू - मार्केटिङ भन्नुहोस् - सबै एउटै विभागमा सँगै बन्डल गरिएका छन्। तिनीहरूको मालिक त्यो विशिष्ट समारोहको VP वा निर्देशक हुनेछ।
टोलीहरू तिनीहरूको विशेषतालाई अनुकूलन गर्न भित्री रूपमा केन्द्रित हुन्छन्, जबकि कार्यहरू बीचको समन्वयलाई आफ्नै प्रयास चाहिन्छ। जस्तै मार्केटिङले अभियानहरू सिर्जना गर्दछ, अपरेसनहरूले ब्रोशरहरू छाप्छ, र यस्तै।
यसले गहिरो विशेषज्ञता विकास गर्न मद्दत गर्दछ जब कर्मचारीहरू उनीहरूको क्षेत्रमा अरूले घेरिएका हुन्छन्। र यसले कार्यहरू भित्र स्पष्ट क्यारियर मार्गहरू प्रदान गर्दछ।
यद्यपि, यो सहयोग गर्न गाह्रो हुन सक्छ किनकि मानिसहरू साइलोद्वारा विभाजित छन्। र ग्राहकहरूले कम्पनीलाई समग्र लेन्सको सट्टा कार्यात्मक मार्फत देख्छन्।
#7। विभागीय संरचना
विभागीय संगठनात्मक संरचनाको परिभाषा बुझ्न सजिलो देखिन्छ। एक डिभिजनल सेटअपको साथ, कम्पनीले मूल रूपमा आफैलाई विभिन्न प्रकारका उत्पादनहरू वा यसले सेवा गर्ने भूगोलको आधारमा अलग-अलग खण्डहरूमा विभाजन गर्दछ। यसले विभिन्न उद्योग वा ठाउँहरूमा सञ्चालन गर्ने विविध कम्पनीहरूको लागि राम्रोसँग काम गर्दछ।
प्रत्येक खण्डले धेरै स्वतन्त्र रूपमा कार्य गर्दछ, लगभग यसको आफ्नै मिनी-कम्पनी जस्तै। योसँग मार्केटिङ, बिक्री, निर्माण जस्ता सामानहरू ह्यान्डल गर्नका लागि सबै आफ्नै मानिसहरू र स्रोतहरू छन् - यो व्यवसायको एक टुक्राको लागि जे चाहिन्छ।
यी व्यक्तिगत खण्डका नेताहरूले त्यसपछि मुख्य सीईओलाई रिपोर्ट गर्छन्। तर अन्यथा, डिभिजनहरूले धेरै जसो आफ्नै शटहरू बोलाउँछन् र आफ्नै नाफामा परिवर्तन गर्ने लक्ष्य राख्छन्।
यो ढाँचाले प्रत्येक खण्डलाई वास्तवमै ध्यान केन्द्रित गर्न र आफूलाई विशिष्ट बजार वा ग्राहकहरूसँग व्यवहार गर्न अनुमति दिन्छ। सम्पूर्ण कम्पनीको लागि एक-आकार-फिट-सबै दृष्टिकोणको सट्टा।
नकारात्मक पक्ष भनेको सबै कुराको समन्वय गर्नु हो। विभाजनहरू तालमेल बिना आफ्नै काम गर्न थाल्छन्। तर यदि सही व्यवस्थापन गरियो भने, यसले धेरै उद्योग वा क्षेत्रहरूमा कारोबार गर्ने व्यवसायहरूलाई सशक्त बनाउँछ।
कुञ्जी टेकवेहरू
धेरै कम्पनीहरूले तिनीहरूको लक्ष्य, आकार, र उद्योग गतिशीलताको आधारमा विभिन्न संरचनाहरूको तत्वहरू समावेश गर्दछ। सही मिश्रण फर्मको रणनीति र सञ्चालन वातावरणमा निर्भर गर्दछ, तर यी 7 विभिन्न प्रकारका संगठनात्मक संरचनाहरूले विश्वव्यापी रूपमा संगठनहरूमा प्रयोग हुने आधारभूत संरचनात्मक ढाँचाहरूलाई समेट्छ।
प्राय : सोधिने प्रश्नहरू
संगठनात्मक संरचना को 4 प्रकार के हो?
चार मुख्य प्रकारका संगठनात्मक संरचनाहरू कार्यात्मक संरचना, डिभिजनल संरचना, म्याट्रिक्स संरचना, र नेटवर्क संरचना हुन्।
३ प्रकारका संस्थाहरु के के हुन ?
त्यहाँ 5 प्रकारका संगठनहरू छन् कार्यात्मक संरचना, प्रक्षेपित संरचना, नेटवर्क संरचना, म्याट्रिक्स संरचना, र विभागीय संरचना।
